'Bi urte, lau hilabete eta egun bat' izan da itxialdiaren ondoren aurrestreinatu den lehen filmetako bat. Lander Garro zuzendaria eta Izaskun Arandia ekoizlea bere azken lanaz mintzatzen dira, eta normaltasun berri honetan filmaren aurkezpena nola izan den kontatzen digute.
‘Bi urte, lau hilabete eta egun bat’ filma ezagutzen ez dutenei nola aurkeztuko zeniekete?
Izaskun Arandia (I.A.): Era sinplean esanda, intsumisio mugimenduaren kontakizuna da, oroitzapen eta omenaldi bat. Mugimendua ezagutzen ez dutenek, seguru aski 35 urtetik beherako jendeak, filmaren bidez egin ahalko dute. Garaia bizi izan genuenok, ordea, gogora ekarri eta lortutakoa ospatu ahal izango dugu.
Lander Garro (L.G.): Espero ez duzun tokitik doan filma dela uste dut. Intsumisioaren gaia jorratzen da, baina gaur egungo gizartearekin lotuta. Sei lagunen istorioan ardaztua dago eta emakumeen agerpena ere oso nabarmena da. Ez dakit zergatik, baina pelikula ikusten dutenek aipatzen digute filmak zerbait berria kontatzen diela iruditzen zaiela. Nahiz eta, beharbada, berririk ez duen asko.
Sei pertsonaren istorioetan ardaztuta dago, baina, azken finean, pertsona askok bizi izan zuten antzeko esperientzia garai horretan, ezta?
L.G.: Bai, ardaztea garrantzitsua da. Badago Milan Kundera idazlearen saiakera bat, ‘El Telón’ izenekoa, eta liburua, berez, nobelari buruzkoa da. Niretzako biblia bat bezalakoa da eta istorioak nola ardazteko asko balio du. Berak liburu horretan azaltzen duena da historiak gertakari handiak kontatzen dituela eta zinemak adibideen bidez aurkezten dizkigula ulertu ahal izateko. Guk eramaten dugu historia gizakion planora, jendeak ulertu dezan zer eragin izan zuen orduko pertsonengan. Familia baten adibidea aztertzen badugu, adibidez, estrapolazioaren bidez jakin dezakegu gizartean zer-nolako eragina izan zuen.
Zergatik sei istorio hauek?
I.A.: Hau guztia hasi zen Gaizka Arangurenek, nire ekoizkidea eta filmaren protagonistetako bat, 2012an Iruñeko kartzela bota baino lehen barrura sartu eta irudi batzuk grabatzea lortu zuelako. Gaizkarekin batera joan ziren kartzelan egon ziren beste bost intsumiso, eta barrutik nola zegoen eta bota zuteneko irudiak filmatu zituzten.
L.G.: Gaizkak istorioa kontatzeko gonbidapena egin zidan. Pelikula hasi aurretik neukan gauza bakarra berak ondaretzat daukan kutxa bat zen. Bertan daude intsumisioaren garaiko oroitzapen pila bat: paperak, kamisetak, zintak… baita 2012ko espedizio hartan grabatutako irudiak ere. Disko gogor hartan material pila zegoen, eta gehiena nahiko gaizki grabatua. Ez zuen ez hanka ez bururik, baina halako batean sekuentzia oso interesgarria ikusi nuen. Intsumiso batek bera ziegan nola bizi den kontatzen du. Gero, berarekin bizi den laguna etorri, elkar musukatzen dute, eta beraietako bat negarrez hasten da. Une horretan pentsatu nuen: “ez daude beraientzat arrotza den espazio batean”. Beren etxea zen, ziega horretan bizi ziren, eta oso interesgarria da pertsona batek bere zeldarekin egiten duen harremana ulertzea.
Presoaren etxe bilakatzen da, erresistentzia espazio; eta, era berean, intimitate toki bat ere. Oso polita iruditu zitzaidan momentu hori, eta garbi ikusi nuen dokumentalaren abiapuntua zela. Kartzeleko irudi gehiago ere badaude; ez pila bat, baina momentu batzuetan itzuli egiten gara gogoratzeko han bizi izan zena eta espazio hark protagonistengan eragin zuen aldaketa. Kartzelak eragindako sufrimenduak zerbaiterako balio izan zuela sentitzen dute; horrenbeste intsumiso preso egoteak mugimenduari kristoren indarra eman ziola. Horrek eragin sozial ikaragarria izan zuen eta iritzi publikoa konbentzitu zuen.
Filma Giza Eskubideen Zinemaldian aurkeztu zenuten. Zer harrera izan zuen?
I.A.: Esango nuke oso harrera ona izan zuela eta jendea gustura gelditu zela. Egindako lanarekin pozik gaude. Asko harritu ninduen sarrerak atera eta 48 ordutan agortzea; are gehiago egon garen egoera ikusita eta estreinatu diren aurrenetariko filma izanda. Horrek asko hunkitu ninduen. 255 pertsona izan ziren aurrestreinaldian eta feedbacka oso positiboa izan da.
L.G.: Niretzat, pelikula egitearen azken hilabeteak, batez ere muntaiari dagozkionak, oso gogorrak izan dira, zalantzaz beterikoak; eta harrera hori izatea oso polita izan da. Hasieran ez nuen filma batere garbi ikusten; zalantza asko nituen, pertsonaia batzuk kendu nituen… Azkeneko hilabeteetan erabaki oso zailak hartu behar izan genituen eta ni zalantzaz beterik joan nintzen aurrestreinaldira. Pelikulak dituen umore momentuetan barreak entzuten nituen eta ikusleak oso erne zeudela nabaritzen zen. Filma bukatu eta jendea txaloka hasi zenean, sinesten hasi nintzen. Ikusle asko hurbildu zitzaizkigun beraien oniritzia adieraztera.
Gauza bitxi bat gertatu zitzaidan: filmean lanean nengoenean, hain sartuta nengoen non zertaz zihoan ahaztu nuen. Ez nintzen konturatzen 90. hamarkadan gizartea goitik behera astindu zuen mugimendu politiko batez hitz egiten ari ginela. Ondoren, jendearekin solas egiterakoan, ikusi nuen gai hori beraientzat oso garrantzitsua izan zela. Askok pentsatzen zuten: “Nik hori bizi izan nuen; ea nola kontatuko diguten”. Guretzat oso garrantzitsua zen beraientzako hain inportantea den gai bat ez traizionatzea, fideltasun handia egotea mugimenduaren eta kontakizunaren artean.
Nolako eragina izan du COVID-19aren pandemiak filmaren bukaeran eta aurrestreinaldian?
I.A.: Estreinaldia hasiera batean Giza Eskubideen Zinemaldian, apirilaren amaieran, aurreikusita zegoen. Bertan behera geratu zen eta ezjakintasun handia egon zen. Gainera, estreinaldi handia egitea pentsatuta zegoen, baina azkenean gauza xumeagoa egin behar izan dugu, pandemiaren ondorioz hartu behar izan diren neurriak direla eta. Ezingo genuen inoiz imajinatu ikusleak maskara jantzita etorri beharko zirenik pelikularen estreinaldira.
L.G.: Muntai aldetik, egia esan, eragina oso positiboa izan da, denbora gehiago izan dugulako. Nik beti telebistarentzat egin dut lan, eta pertsonaia asko dituen istorio koral bat hartu eta diskurtso koherente bat sortzea erraza da niretzat, berez, baina kasu honetan salto handi bat zegoen. Nire bizitzan hain garrantzitsua den zineman sartzen nintzen. Filma zinema-areto batean proiektatzea sinestezina da niretzat, ez dauka zerikusirik orain arte egin dudanarekin. Nire eginbeharra berdina izanik ere, sentitzen nuen pisua edo ardura askoz handiagoa zen. Momentu batzuetan erabat blokeatuta sentitu nintzen. Nire anaiak muntaiarekin lagundu zidan eta egun asko pasa genituen ez aurrera ez atzera. Oso prozesu luze eta gogorra izan da.
Zeintzuk izango dira filmak emango dituen hurrengo pausoak?
I.A.: Orain zinemaldietara bidaltzeko prozesuan gaude eta gure helburua udazkenean estreinatzea da. Gauzak ondo badoaz, Euskal Herri osoan ikusi ahal izango da eta hiru hiriburuetan estreinaldi bateratu bat egin nahi dugu.
Zein beste proiektutan zabiltzate lanean?
I.A.: Gaur egun beste hiru proiektutan lan egiten nabil. Urte gogorra izan da hau: film bat estreinatu dut, eta beste bat estreinatzear daukat. Hurrengo urterako beste bat edo bi ere baditut. Zineman timing-ak oso garrantzitsuak dira; ekoiztetxe bezala hiru proiektu ezberdin ditugu, baina bakoitza fase ezberdinetan dago. Lanetako bat ´Non dago Mikel?´ da: Mikel Zabaltzari buruzko dokumentala da eta udazkenean estreinatuko da. Halaber, nik zuzendutako lehenengo film luzean ari naiz lanean. Londreseko dantzaleku transgenero baten inguruko dokumentala da eta orain hasiko gara hura muntatzen. Beste proiektu bat garapen fasean dago, Argentinako Sokorristas izeneko taldearen ingurukoa. Bertan abortua debekatua dago, eta emakume talde honek beste emakumeei abortu ilegalak praktikatzen laguntzen die.
L.G.: Eskuartean dudan proiektu garrantzitsuena ‘Tipularen zehazka kanta’ izenekoa da. Filmak kartzela eta gaixotasuna batzen ditu eta Miguel Hernandezen poema batetik abiatzen da. Madrilgo ekoiztetxe handi batentzat ere film bat idazten ari naiz, baina ezin dut askoz gehiago esan. Oso proiektu polita da; euskal kulturarekin harreman handia dauka, baina era berean sotila. Madrilgo ekoiztetxearekin ere oso sinergia ona sortu dugu. Orain arte beti hemen egin dut lan, eta han beste seriotasun batekin aritzen direla konturatu naiz. Hemen askotan gauzak oso prekarioki egin behar ditugu, oso irizpide aldakorrekin; batzuetan egoera oso kaotikoak bizitzen ditugu. Lan egiteko era oso zorrotza baina, era berean, oso eskerronekoa aurkitu dut han.
Nolakoa izan da elkarrekin lan egitea?
L.G.: Izaskun Arandiarekin lan egitea plazera da, eta ekoizlearen papera nabarmendu nahiko nuke. Izaskunek beti fase guztietan laguntzen du eta berak ere genero-ikuspegia gehitu dio filmari. Ni gauza on askoren arduradun sentitzen naiz film honetan, baina gauza onenetariko bat genero-ikuspegia da, beste bultzada handi bat eman baitio lanari. Horregatik aitorpen hori egin nahi nioke Izaskuni.
I.A.: Landerrekin lan egitea ere oso atsegina izan da; hasieran gogorxeagoa, baina nik uste nuena baino askoz ere malgutasun gehiago dauka eta oso gustura ibili gara elkarlanean. Gure filma oso modu prekarioan egin dela ere nabarmendu nahiko nuke. Harrituta geratu naiz altxatzea zenbat kostatu zaigun ikusteaz. Intsumisio mugimendua oroitzea eta pelikula batekin aitorpen bat egitea oso garrantzitsua zela uste dut, baina badirudi instituzioek ez dutela horrela pentsatu.